آموزش افعال مرکب زبان فارسی به غیر فارسی زبانان خارجی:مشکلات و راهکارها

چکیده الف: موضوع و طرح مسئله از آن جا که زبان، مهم ترین و اصلی ترین وسیله ارتباطی انسان ها است و همچنین از آن جا که اولین مرحله در مسیر ترویج فرهنگ هر قوم و ملیتی اشاعه زبان آن است، لذا شایسته است که ما در حفظ و گسترش هر چه بیشتر آن بکوشیم و برای نیل به این مقصود برنامه ریزی نماییم که البته این برنامه ریزی باید در سطح گسترده ای صورت پذیرد. امروزه در برخی کشورها رشته های تحصیلی از جمله ایران شناسی، خاورشناسی و ... به وجود آمده اند که تحصیل در این رشته ها مستلزم یادگیری زبان فارسی است. همچنین برخی غیرفارسی زبانان جهت تحصیل و یا اشتغال به ایران سفرمی کنند, عده ای نیز به ایران می آیند تا روش آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان را بیاموزند و در مراکزی که در کشور خودشان دایر است پیاده نمایند و بالاخره عده ای دیگر هم به قصد مطالعه اشعار و قصاید برخی شعرای ایرانی به ایران سفر می کنند که نیل به این اهداف همه نیازمند یادگیری زبان فارسی می باشد.. گاه شاهد هستیم که برخی فارسی آموزان به هنگام تکلم به زبان فارسی، دچار مشکلات عدیده ای هستند که آنان را در تولید زبان فارسی دچار خطا می کند. من خود شخصاً شاهد بوده ام که زبان آموزان مرکز آموزش زبان فارسی با این مشکلات دست و پنجه نرم می کنند؛ از جمله این که برخی از آن ها به علت تداخل زبانی در تولید افعال مرکب زبان فارسی خطاهایی را مرتکب می-شوند، به عنوان مثال برخی در تولید همکرد مشکل دارند و یا نمی دانند کدام جزء غیرفعلی متعلق به کدام جزء فعلی می باشد و مانند اینها... همچنین مشاهده می شود که در برخی زبان های دنیا، برخی افعال که در زبان فارسی بسیط هستند به صورت مرکب به کار می روند و بالعکس برخی افعال مرکب به عنوان فعل بسیط استفاده می شوند. در این پژوهش نگارنده برآنست که مشکلاتی از این قسم را مورد بررسی قرار داده و جهت حل آن ها راهکارهایی را پیشنهاد نماید. در این راستا، نگارنده آزمونی را روی عده ای از فارسی آموزان خارجی مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین اجرا می کند. با در نظر گرفتن خطاهای این زبان آموزان، به مشکلات اساسی آن ها در تولید و به کارگیری افعال مرکب پی برده در مرحله آخر راهکارهایی را به صورت طرح درس ارائه داده و سپس با یک آزمون به نتیجه پژوهش خود پی می برد. ب:مبانی نظری شامل مرور مختصری از منابع، چارچوب نظری، پرسشها و فرضیه ها: چارچوب نظری این پژوهش شامل دو بخش است: در مرحله اول نگارنده مباحث نظری که در مورد افعال مرکب زبان فارسی وجود دارد را مورد بررسی قرار می دهد و در بخش بعد که بخش آموزشی است، به آموزش افعال مرکب زبان فارسی به غیر فارسی زبانان خارجی می پردازد و این مهم را از طریق روش ارتباطی مورد بررسی قرار می دهد. نگارنده در صدد است از طریق این پایان نامه به پرسش های زیر پاسخ دهد. 1-از دو روش ارتباطی و ساختاری کدام یک برای آموزش افعال مرکب زبان فارسی کارآمدتر است؟ 2-کدام یک از دو روش ارتباطی و ساختاری در آموزش افعال انضمامی و ترکیبی موثر است؟ 3-عملکرد روش های ساختاری و ارتباطی در آموزش افعال مرکب در گروه های مختلف چگونه است؟ پ.روش تحقیق شامل تعریف مفاهیم،جامعه مورد تحقیق، نمونه-گیری، ابزار اندازه گیری، نحوه اجرای آن، شیوه گردآوری داده-ها و تجزیه و تحلیل آن ها: فعل مرکب : فعل مرکب را ناتل خانلری به افعالی اطلاق می-کند که از دو کلمه مستقل ترکیب شده اند. کلمه اول اسم یا صفت است و تغییر نمی کند، یعنی صرف نمی شود. کلمه دوم فعل است که صرف می شود و آن را همکرد نیز می خوانیم. از مجموع اجزاء فعل مرکب معنی واحدی دریافت می شود.( ناتل خانلری،1355: 75-48). ترکیب: از فرایندهای دخیل در تشکیل فعل مرکب است که در افعال مرکبی که از این طریق ساخته می شوند می توان دو جزء را از یکدیگر جدا کرده و بین دو جزء فعلی و غیرفعلی فاصله ایجاد نموده و عنصری را اضافه نمود .( دبیرمقدم، 1376،1384:169). انضمام: فرایند دخیل در ساخت فعل مرکب است که جزء غیرفعلی نقش مفعولی دارد و به فعل منضم می شود. برای تحقق این فرایند، مفعول صریح نشانه های دستوری وابسته به خود را از دست می دهد و در این صورت، به فعل منضم شده و فاقد حالت دستوری است. ماحصل این فرایند به لحاظ ساختی فعل مرکب لازم است و از نظر معنایی یک کل واحد و واحد معنایی است( دبیرمقدم، 1376،1384: 174). زبان آموز غیرفارسی زبان: زبان آموز یا آموزنده به کسی اطلاق می شود که در روند یادگیری زبان دوم شرکت دارد( لارسن و لانگ، 1991؛ به نقل از واثق، 1387: 10). ابتدا اطلاعات مربوط به ساختار فعل مرکب و جزء فعلی و غیرفعلی به روش کتابخانه ای از طریق کتاب ها و منابع موجود در کتابخانه گردآوری شد. سپس نظریه های نظریه پردازان بنام در باب افعال مرکب مورد مطالعه قرار گرفت . در مرحله بعد، نگارنده به بررسی خطاهای زبان آموزان مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین پرداخت. سپس طرح درس هایی را ارائه داد. برای این منظور دو گروه از زبان آموزان که هریک شامل 34 نفر از ملیت های متفاوت بودند انتخاب شدند. یک گروه تحت روش ارتباطی آموزش دیدند و گروه دیگر به روش ساختاری یا سنتی.( ر.ک به پیوست های10-1). سپس آزمونی طراحی شد تا میزان بازدهی آموزش افعال مرکب به روش ارتباطی مورد بررسی قرار بگیرد.(ر.ک به پیوست های 11و 12). سپس این نتایج بر روی جدول و نمودار پیاده شدند. در انتهای کار، نتایج عملی تاثیر درس ها به کمک نمودارهای آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای تحلیل آماری داده ها و همچنین تعیین معنی داری تفاوت های مشاهده شده بین دو گروه آزمودنی و کنترل ،از نرم افزار اکسل استفاده شد. ت: یافته های تحقیق: با توجه به نتایج به دست آمده از آزمون مذکور، تفاوت در نمرات گروه کنترل و آزمودنی در دو گروه افعال انضمامی و ترکیبی به ویژه از نوع تولیدی زیاد است. به طورکلی سوالات تشخیصی بسیار ساده تر پاسخ داده می شوند تا سوالات تولیدی. ث: نتیجه گیری و پیشنهادات: مقایسه عملکرد دو گروه آزمودنی و کنترل در بخش های مختلف درس ها نشان می دهد که روش ارتباطی می تواند تاثیر بسزایی در یادگیری افعال مرکب داشته باشد. در این زمینه کارهای زیادی می توان انجام داد که در زمینه آموزش هنوز انجام نشده است. الف) خوب است افعال مرکب را بر اساس معنا دسته بندی کرده و بدین صورت بر اساس طرح درس آموزش داده و آزمونی را بر این اساس طراحی کنیم.(خبر دادن، اطلاع دادن، آگاه کردن) ب) افعال مرکب را بر اساس شمول معنایی دسته بندی کنیم و آن را آموزش دهیم. به عنوان مثال: خوردن: غذا خوردن، آب خوردن، چای خوردن، قهوه خوردن، دارو خوردن. ج) می توان افعال مرکب را با هم معنی ساده آن آموزش داد. مانند: خوردن = میل کردن، نوش جان کردن، تناول کردن. د) می توان افعال مرکب استعاری را گروه بندی کرده به غیرفارسی زبانان آموزش داد. ه) می توان افعال مرکبی را که یک جزء آن اعضای بدن و یا مانند آن است جدا کرده به این ترتیب آن را آموزش داد. ر)می توان افعال مرکب را با توجه به موقعیت دسته بندی کرد. یعنی ببینیم که در هر موقعیتی چه گروهی از افعال مرکب کاربرد دارند و پس از دسته بندی آن ها را به غیرفارسی زبان بیاموزیم. و) در آخر، ضرب المثل ها بهترین عناصر آموزشی هستند به ویژه برای آموزش افعال مرکب.